Technologie informacyjno-komunikacyjne (TIK) a dzieci w wieku przedszkolnym- szanse i zagrożenia.

Pytanie, czy wprowadzanie już na etapie przedszkola nowoczesnych technologii jest szansą dla dziecka, czy też raczej mu zaszkodzi nurtuje zarówno nauczycieli, jak i rodziców. Dyskurs prowadzony jest w gruncie rzeczy, na zasadzie ścierania się skrajnie przeciwstawnych postaw, albo uwypuklając i demonizując zagrożenia, albo też w bezkrytyczny sposób skupiając się na korzyściach. Nie ma też jednej, zgodnej opinii wśród ogółu specjalistów. Wszyscy są jednak zdecydowanie podkreślają, że najważniejsze jest zachowanie przez mądrego dorosłego umiaru i przede wszystkim towarzyszenie dziecku podczas jego działań związanych np. z komputerem, tabletem, czy smartfonem. W niniejszym tekście znajdą Państwo opis zarówno szans, jak i zagrożeń wynikających z użytkowania TIK przez dzieci w wieku 3–6 lat.


Najpierw słów kilka o szansach

Jak technologie informacyjno-komunikacyjne mogą wspierać rozwój dziecka?

  1. Szanse dla rozwoju poznawczego
  • atrakcyjność form przekazu sprawia, że procesy zdobywania wiedzy, lub rozwijania zainteresowań są przyjemniejsze, mogą zaciekawiać dzięki czemu odnoszą większy skutek wzmacnianie funkcji kształcenia;
  • wspomaganie procesu uczenia się poprzez elastyczności form przekazu i komunikacji (działają na wiele zmysłów);
  • zapewnienie szybkiego dostępu do informacji i możliwości korzystania z nieograniczonych zasobów na całym świecie;
  • stwarzanie możliwości dopasowania treści edukacyjnych do zdolności dzieci;
  • TIK dają możliwość doświadczania czegoś, co normalnie byłoby trudne lub niemożliwe do doświadczenia;
  • mogą pełnić także funkcję niwelującą nierówności, na przykład w kontekście dzieci wiejskich lub zamieszkujących środowiska zaniedbane.
  2. Szanse dla rozwoju fizycznego i motorycznego
  • urządzenia wysokich technologii– użytkowane z umiarem i przy zachowaniu zdrowego trybu życia – mogą mieć potencjał pobudzający dla rozwoju w obszarze motoryki małej i dla koordynacji oko-ręka (także motoryki dużej, np. w przypadku gier terenowych wykorzystujących rzeczywistość rozszerzoną, np. Pokémon Go, której podstawą jest aktywność fizyczna); jednak realizacja tego potencjału dla rozwoju fizycznego i motorycznego dzieci jest zależna od aktywności opiekuna dziecka – jego wiedzy i zaangażowania.
  1. Szanse dla rozwoju społecznego i emocjonalnego
  • jako środek komunikacji masowej stanowią doskonałe narzędzie oddziaływania i modelowania pożądanych wzorców zachowań społecznych, np. prozdrowotne kampanie jak: „Pij mleko! Będziesz wielki!”;
  • narzędzia TIK dają możliwość doskonalenia rozumienia emocji swoich i innych osób, budzą pozytywne emocje i poczucie sukcesu np. dzięki możliwości archiwizowania dziecięcych wytworów;
  • wykorzystanie TIK w celu kreowania ważnych dla rozwoju dziecka interakcji społecznych, np. prezentowanie, komunikowanie się i używanie technologii z innymi;
  • wielokanałowa komunikacja wewnątrzrodzinna, np. podtrzymująca więzi z krewnymi będącymi mieszkańcami odległych rejonów świata.

 

Zagrożenia

 

Zagrożenia w obszarze wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych przez dzieci w wieku przedszkolnym

  1. Zagrożenia rozwoju poznawczego
  • zakłócenia rozwoju mowy (zwłaszcza dzieci do 3 roku życia); Według badań, dzieci w wieku 0-2 lata nie powinny w ogóle korzystać z urządzeń wysokiej technologii!
    Do tego, by się prawidłowo rozwijać, w tym zwłaszcza, żeby rozwijać mowę, dziecko potrzebuje żywej rozmowy z innym człowiekiem, mimiki, gestów, mowy ciała, a także wymiany, dialogu, interakcji. Potrzebuje widoku twarzy osoby, która mówi, jej uśmiechu, wyrazu oczu, głosu, bo to wtedy uaktywniają się neurony lustrzane. Bajka na ekranie tego nie zastąpi. Pamiętajmy jednak, że nie zapewni tego także zamknięcie dziecka w pokoju z zabawkami.
  • długotrwała ekspozycja na jednokierunkowy przekaz wizualno-dźwiękowy z tabletu, czy smartfona (czy nawet telewizji) może zakłócać rozwój, przede wszystkim w sytuacji, gdy dziecko robi to samotnie, ponieważ brakuje interakcji;
  • przeciążenie zawartością zarazem ze względu na treść jak i formę;
  • brak rozwijających pasji, zainteresowań, innych (poza korzystaniem z urządzeń TIK) sposobów spędzania wolnego czasu;
  • problemy z koncentracją;
  • ograniczona, u młodszych dzieci, zdolność rozróżnienia między realnością a fantazją co sprawia, iż treści nasączone emocjami – związane np. z przemocą czy pornografią, mogą silnie oddziaływać modelująco;
  • zaniedbywanie obowiązków szkolnych i domowych;
  1. Zagrożenia rozwoju fizycznego:
  • zbyt długotrwałe i zbyt częste korzystanie z urządzeń wysokich technologii może powodować: wady postawy, wady wzroku, otyłość wynikającą z małej ilości ruchu;
  • ergonomiczne niedostosowanie instrumentów tik może spowodować np. zespół urazowy (zespół cieśni) nadgarstka;
  1. Zagrożenia rozwoju emocjonalnego i społecznego
  • negatywne emocje oraz społeczne uczenie się związane z niewłaściwymi treściami dotyczącymi:

- agresji elektronicznej (cyberprzemocy), lub mającymi charakter erotyczny; dziecko poszukujące czegoś innego może trafić na nieprawidłowo otagowane materiały (przykładem mogą być tutaj umieszczone w YouTube fragmenty znanych bajek z dograną wulgarną ścieżką dźwiękową);

- może spotkać się z treściami niezgodnymi z ogólnie przyjętymi wartościami (np. pochwalającymi przemoc lub inne zachowania antyspołeczne);

- nadużyć związanych z działalnością gospodarczą; reklama online kierowana do dzieci ma znacznie mniej ograniczeń w Internecie, niż w świecie realnym- dzieci narażone są na ekspozycję produktów, które nie są dostosowane do ich wieku (np. reklam alkoholu czy gier kierowanych do starszej młodzieży);

  • izolowanie się od innych osób, pogorszenie relacji z rówieśnikami- rodzi to szereg problemów wychowawczych, ponieważ dziecko nie potrafi koegzystować z rówieśnikami, gdyż do rozwoju kompetencji emocjonalno-społecznych potrzebny jest rzeczywisty kontakt z drugim człowiekiem;
  • zagrożenia związane z TIK online (niebezpieczne kontakty: wyłudzanie danych, problem pedofilii);
  • nadmierna koncentracja dziecka na korzystaniu z Internetu, uzależnienie od jednej aktywności i rezygnacja z pozostałych;
  • rozdrażnienie, złość, agresja (zwłaszcza, gdy ktoś stara się ograniczyć czas spędzany przed komputerem czy telefonem);

Trzeba zawsze mieć na uwadze, że okres przedszkolny (przedział wiekowy 3–6 lat) to etap bardzo szybkich i intensywnych zmian w życiu jednostki. Jest on uznawany za najbardziej sensytywny dla całego rozwoju człowieka. W tym czasie formuje się zarys osobowości, orientacja na działanie, zdobywanie i gromadzenie doświadczeń, wiara we własne siły, rozwijają się zachowania zależne od woli, kształtuje się obraz własnej osoby lub przeciwnie – rozwija się poczucie bezradności, brak wiary we własne siły, bierność. Zmiany zachodzące w tym okresie szczególnie dotyczą funkcjonowania poznawczego, fizycznego i motorycznego oraz społecznego i emocjonalnego. Dlatego to my dorośli już dzisiaj bierzemy na siebie odpowiedzialność za to, jak w przyszłości będą funkcjonować nasze dzieci. Trzeba dużej rozwagi i namysłu nim pozwolimy małym dzieciom korzystać z urządzeń mobilnych.

Tekst: Anna Cygańska

Bibliografia:

Klichowski M., Pyżalski J., Kuszak K., Klichowska A., Jak technologie informacyjno-komunikacyjne mogą wspierać rozwój dziecka w wieku przedszkolnym? –studium teoretyczne, źródło: https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/17972/1/Jak%20technologie%20informacyjno-komunikacyjne%20mog%C4%85%20wspiera%C4%87%20rozw%C3%B3j%20dziecka%20w%20wieku%20przedszkolnym.pdf

Pyżalski J., Klichowski M., Technologie informacyjno-komunikacyjne a dzieci w wieku przedszkolnym – model szans i zagrożeń, UAM w Poznaniu, źródło: https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/11931/1/Technologie_informacyjno_komunikacyjne_a_dzieci_w_wieku_przedszkolnym.pdf

Pyżalski J., Klichowski M., Przybyła M., Szanse i zagrożenia w obszarze wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK), ze szczególnym uwzględnieniem aplikacji mobilnych (TIK-mobApp) przez dzieci w wieku 3-6 lat, UWM, Poznań 2014.