Orientacja przestrzenna
Jednym z obszarów z zakresu edukacji matematycznej, jaki poznają dzieci w wieku przedszkolnym, jest orientacja przestrzenna. A więc jak nauczyć przedszkolaki:
odróżniać stronę lewą od prawej,określać kierunki i ustalać położenie obiektów w stosunku do własnej osoby?
Zagadnienie orientacji w przestrzeni jest obszarem, z którym mamy styczność niemalże każdego dnia. Umiejętności z tego zakresu wykorzystujemy w wielu sytuacjach społecznych: w domu, w pracy, jak również w szkole i w przedszkolu2. Zdaniem Edyty Gruszczyk-Kolczyńskiej i Aleksandry Urbańskiej „orientacja w przestrzeni jest warunkiem dobrego funkcjonowania człowieka w otaczającej rzeczywistości. Jest to także umiejętność wymagana w szkole, na każdej lekcji, nie tylko matematyki”. Tak rozumiana orientacja przestrzenna stanowi podstawę do kształtowania i rozwijania kolejnych umiejętności z różnych obszarów wiedzy. O ile w przypadku dorosłych znajomość schematu własnego ciała czy umiejętności dotyczące określania położenia przedmiotów względem siebie nie sprawiają zbyt dużych trudności, gdyż są bardzo dobrze utrwalone w naszej świadomości, w przypadku dzieci nie wszystko jest takie oczywiste. Dlatego też ważne jest, aby wprowadzać dzieci w świat pojęć związanych z funkcjonowaniem w przestrzeni społecznej już od najmłodszych lat.
Nauka orientacji w przestrzeni obejmuje kilka lat. Można wyodrębnić stadia, które określają kolejność wykonywanych wspólnie z dziećmi ćwiczeń:
Znajomość schematu własnego ciała.
Określanie położenia danego przedmiotu w odniesieniu do własnej osoby.
Określanie położenia danego przedmiotu w stosunku do innej osoby.
Określanie położenia przedmiotów względem innych obiektów.
Kierunki, jakie powinny poznawać dzieci w odpowiedniej kolejności, to:
pionowy: „nad”, „pod”, „powyżej”, „poniżej”, „na dole”, „w górze”,
poziomy: „w przód, „w tył”, „ do przodu”, „do tyłu”, „w lewo”, „w prawo”.
Orientacja w przestrzeni obejmuje także umiejętność orientowania się na kartce papieru. To np. wskazywanie i nazywanie rogów kartki, rysowanie szlaczków, labiryntów lub innych symboli czy obrazów zgodnie ze wskazówkami nauczyciela bądź innej osoby. Działaniom tym towarzyszy szereg instrukcji oraz konieczność wykazywania się znajomością kierunków przez dzieci. Odbywa się to jednak po przebyciu przez dziecko wcześniejszych etapów rozwijania umiejętności związanych z tym obszarem edukacji matematycznej.
Rozwijając umiejętności dziecka dotyczące orientacji przestrzennej warto pamiętać o tym, że – jak wskazują Gruszczyk-Kolczyńska i Urbańska – „orientację przestrzenną kształtuje się przez dotyk, gest, ruch ciała i obserwację efektu przemieszczenia. Słowa, a więc nazywanie tego, co się czuje, czyni i widzi, towarzyszą takim doświadczeniom. Nieporozumieniem jest więc zastępowanie doświadczeń, wynikających z badania przestrzeni, słowną informacją. Również i obserwacja tego, co czyni druga osoba, nie jest wystarczająca”
W ramach tego obszaru możemy wyróżnić trzy typy zajęć:
ćwiczenia ruchowe, w postaci opisywania, określania czy umieszczania pewnych elementów w przestrzeni, rozwijające umiejętność dzieci w zakresie posługiwania się wrażeniami określającymi kierunki oraz położenie przedmiotów,
ćwiczenia polegające na układaniu, rysowaniu itp. stosunków przestrzennych według określonego schematu działań,
analizowanie ćwiczeń obejmujących orientację przestrzenną – za pośrednictwem słów i poprzez działanie.
Poniżej przedstawiamy przykłady ćwiczeń do wykorzystania podczas pracy z najmłodszymi w przedszkolu i w domu:
PRZYKŁAD 1. NAZYWAMY SWOJE CIAŁO
Dzieci wraz z nauczycielką ustawiają się w kręgu. Po kolei każde dziecko wskazuje wybraną część swojego ciała i nazywa ją. Pozostałe dzieci naśladują gesty kolegi i koleżanki, powtarzając za nim, np.: „To jest moje ucho”, „To jest mój nos”, „To jest moja noga”.
PRZYKŁAD 2. DOSTRZEGANIE SYMETRII W SCHEMACIE WŁASNEGO CIAŁA
Nauczycielka przygotowuje na dużym brystolu wizerunek postaci. Następnie odgradza rysunek w połowie kartką papieru, tak aby powstały dwie symetryczne części. Wspólnie z dziećmi analizują poszczególne części ciała postaci i wskazują, co występuje w liczbie pojedynczej, a co w liczbie mnogiej. Zwracają uwagę na to m.in., że każdy człowiek ma parę oczu, uszu, jeden nos, usta i czoło, dwie nogi, ręce, łokcie, kolana itp. Następnie dzieci mogą wykonywać to zadanie indywidualnie.
PRZYKŁAD 3. GŁOWA, RAMIONA, KOLANA, PIĘTY
W celu utrwalenia poznanych części ciała pomocą może okazać się piosenka, którą wykonują – zarówno śpiewają, jak również pokazują – dzieci wraz z nauczycielką:
Głowa, ramiona, kolana, pięty,
kolana, pięty, kolana, pięty.
Głowa, ramiona, kolana, pięty,
oczy, uszy, usta, nos!
PRZYKŁAD 4. RYSUNKOWE DYKTANDO
Dzieci łączą się w pary. Jedna osoba jest artystą, który będzie rysował postać. Do jej wykonania niezbędna będzie druga osoba, która dyktuje, co jej partner(ka) ma narysować.
To ona określa wszystkie szczegóły dotyczące wyglądu i cech charakterystycznych postaci.
Dla wzmocnienia efektu i zarazem utrudnienia dzieciom zadania, osoba rysująca może mieć zamknięte (zawiązane) oczy. Po wykonaniu ćwiczenia następuje zamiana miejsc.
PRZYKŁAD 5. CO SIĘ ZMIENIŁO?
Dzieci biegają swobodnie w rytm muzyki. Na ustalony znak przystają, a nauczycielka wiesza w widocznym miejscu rysunek postaci w określonej pozycji (np. ręka w górze, noga w górze itp.). Zadaniem maluchów jest przystanięcie w pozycji, jaka jest zademonstrowana na rysunku zamieszczonym przez nauczycielkę. Za każdym razem ilustracja jest inna.
PRZYKŁAD 6. CO TO JEST?
Nauczycielka wybiera z pomieszczenia (obszaru), w którym znajduje się wspólnie z dziećmi, przedmiot, rzecz, a następnie opisuje na głos jego położenie. Zadaniem dzieci jest podążanie za wskazówkami nauczyciela i odgadnięcie, o jakiej rzeczy mówi, np.:
Na półce z książkami na lewo od elementarza (świnka skarbonka)
Na ścianie, pomiędzy szafą a drzwiami. Nad komodą (zegar)
Przy ścianie, na prawo od okna, pod biurkiem (kosz na śmieci)
Pod oknem, nad podłogą, przy ścianie (kaloryfer)
Na podstawie artykułu Emilii Szymczak , Feliksa Piechoty, Wychowanie w przedszkolu (nr 20, X 2016 r.)
