Dziecięca matematyka
Edukację matematyczną dzieci w wieku przedszkolnym należy pojmować szeroko. Musi być ona połączona z intensywnym rozwojem myślenia, z kształtowaniem odporności emocjonalnej oraz ćwiczeniami pewnych umiejętności matematycznych. Niezwykle istotna jest także świadomość tego, w jaki sposób dzieci w tym wieku uczą się, a mianowicie - większość dorosłych uważa, że dobrym sposobem uczenia jest wyjaśnianie, tłumaczenie i opowiadanie. Otóż nic bardziej mylnego - najważniejsze w edukacji matematycznej są osobiste doświadczenia dziecka. Stanowią one fundament, z którego dziecko konstruuje pojęcia
i umiejętności. Jeżeli doświadczenia te są dobrane indywidualnie do potrzeb i możliwości dziecka, to przyczyniają się także do rozwoju myślenia i hartowania dziecięcej odporności. Dziecko przetwarzając własne doświadczenia w umyśle, dobrze jeżeli będzie je nazywało, ponieważ nazywanie przedmiotów oraz wykonywanych czynności sprzyja koncentracji uwagi i pomaga dziecku dostrzegać to, co ważne. Dziecięce wypowiedzi są także cenną wskazówką dla dorosłego, na ich podstawie może on stwierdzić, czy dziecko rozumuje we właściwym kierunku.
Do uczenia się matematyki konieczna jest dojrzałość psychiczna. Na psychiczną dojrzałość składają się następujące elementy:
- Odpowiedni poziom operacyjnego rozumowania.
- Świadomość w jaki sposób należy poprawnie liczyć przedmioty.
- Stosunkowo wysoki poziom odporności emocjonalnej na sytuacje trudne.
- Należyta sprawność manualna, percepcji spostrzegania oraz koordynacja wzrokowo – ruchowa.
Rozwiązywanie zadań matematycznych, pokonywanie trudności wymaga od dzieci wysokiego poziomu dojrzałości emocjonalnej. Emocje towarzyszą czynnościom intelektualnym, ale także wyznaczają dla nich drogę. „W każdym zadaniu matematycznym – jeżeli zadanie ma mieć sens kształcący jest zawarta określona trudność, a rozwiązanie zadania stanowi pokonanie tej trudności. Dostrzeżeniu trudności i jej pokonaniu zawsze towarzyszy wzrost napięcia i emocji ujemnych” (Gruszczyk-Kolczyńska E., Jak kształtuje się u dzieci psychiczna dojrzałość do uczenia się matematyki, „Wychowanie
w przedszkolu” nr 8, 1988.)
Jak powszechnie wiadomo „Matematyka jest królową nauk”. Stanowi podstawę rozwoju cywilizacji. Rozumienie jej jest wielką umiejętnością, zaś stosowanie wielkim osiągnięciem prowadzącym do rozwoju w każdej dziedzinie życia. W wieku przedszkolnym dziecko rozwija się najintensywniej. Chłonie wiedzę, nabywa umiejętności i rozwija zainteresowania czy zdolności. Tym czynnościom towarzyszą procesy myślenia, takie jak: analiza, synteza, porównywanie, uogólnianie czy wnioskowanie. W wyniku tych procesów powstają w umyśle człowieka produkty, które określane są jako „pojęcia”. Zatem myślenie to sposób na poznanie rzeczywistego świata. To czynność umysłowa, gdzie spostrzeżenia dawniej odbierane oraz ich wyobrażenia ulegają przetworzeniu i umożliwiają dostrzeganie stosunków między przedmiotami i zjawiskami.
Każde dziecko ma swój własny rytm i tempo rozwoju. Uwarunkowane są one czynnikami biologicznymi i środowiskowymi. W przedszkolu mamy do czynienia
z dziećmi zarówno tymi, u których obserwujemy przyspieszony rozwój, jak i z tymi, których charakteryzują niedobory rozwojowe. Ta różnorodność skłania nauczycieli do poszukiwań rozwiązań dostosowanych do indywidualnego rozwoju dziecka. W wieku przedszkolnym kształtują się nawyki i rozwijają umiejętności przydatne w dalszym życiu każdego człowieka. Wśród tych umiejętności istotne są umiejętności matematyczne. Rozwijanie tych umiejętności stało się tematem badań prof. E. Gruszczyk –Kolczyńskiej, która wraz z E. Zielińską od końca lat osiemdziesiątych ubiegłego stulecia zajęła się koncepcją wspomagania rozwoju umysłowego dzieci wraz z edukacją matematyczną. Badając zjawisko niepowodzenia
w uczeniu się matematyki oraz obserwując dzieci w trakcie zajęć prof. E. Gruszczyk – Kolczyńska doszła do wniosku, że warto pokusić się o opracowanie programu, którego realizacja pozwoli każdemu dziecku poradzić sobie z zadaniem matematycznym o różnym stopniu trudności. Stawiając na mądrze organizowany proces uczenia się dzieci, autorka wskazuje na budulec, jakim jest osobiste doświadczenie dziecka, z którego dziecięcy umysł tworzy pojęcia i umiejętności. Liczne opracowania pani prof. E. Gruszczyk –Kolczyńskiej stały się dla nas punktem wyjścia i impulsem do podjęcia działań na terenie naszego przedszkola w zakresie rozwijania pojęć matematycznych. Uważamy, że jest to świetny program, którego realizacja sprawia, że uczenie się matematyki staje się przyjemne, a dzieci wręcz uwielbiają te zajęcia.
Program edukacji matematycznej ułożony przez prof. Edytę Gruszczyk-Kolczyńska oraz Ewę Zielińska obejmuje następujące kręgi tematyczne:
- Orientacja przestrzenna, czyli kształtowanie umiejętności, które pozwolą dziecku dobrze orientować się w przestrzeni i rozmawiać o tym, co się wokół niego dzieje.
- Rytmy – rozwijają umiejętność skupiania uwagi na prawidłowościach i korzystania
z nich w różnych sytuacjach; potrzebne są przy nabywaniu umiejętności liczenia
i rozumienia sensu mierzenia. - Kształtowanie umiejętności liczenia oraz dodawania i odejmowania obejmuje proces począwszy od liczenia konkretnych przedmiotów przez liczenie na palcach do liczenia w pamięci.
- Wspomaganie rozwoju operacyjnego rozumowania, którego celem jest przygotowanie dziecka do zrozumienia pojęcia liczby naturalnej (zbiory).
- Rozwijanie umiejętności mierzenia długości w zakresie dostępnym 6-latkom (1 cm,
1 m, 1 km, stopa, kroki, łokieć, dłoń, patyk, sznurek, miara). - Klasyfikacja – czyli wspomaganie rozwoju czynności umysłowych potrzebnych do tworzenia pojęć (wprowadzenie dzieci do zadań
o zbiorach i ich elementach – segregowanie). - Układanie i rozwiązywanie zadań arytmetycznych – doskonalenie umiejętności rachunkowych dzieci.
- Zapoznanie dzieci z wagą i sensem ważenia (ważymy lalki, piłki, misia i inne zabawki), używamy terminu „ciężar”.
- Mierzenie płynów – pomaga dzieciom zrozumieć pojęcia: mniej – więcej.
- Intuicje geometryczne – kształtowanie pojęć geometrycznych – dziecko konstruuje
w swoim umyśle pojęcia samodzielnie (lustro, figury), - Konstruowanie gier przez dzieci – hartuje odporność emocjonalną i rozwija zdolności do wysiłku umysłowego: gry – opowiadania, gry
z czynnościami matematycznymi (doliczania, odliczanie). - Zapisywanie czynności matematycznych znakami (, =,+,)- zgodnie z możliwościami 6-latków.
Opracowano na podstawie:
- Gruszczyk-Kolczyńska, E. Zielińska, Dziecięca matematyka. Metodyka i scenariusze zajęć z sześciolatkami w przedszkolu, w szkole i w placówkach integracyjnych, WSiP, Warszawa 2000
- Gruszczyk-Kolczyńska, E. Zielińska, Dziecięca matematyka. Książka dla rodziców
i nauczycieli, WSiP, Warszawa 1997 - Gruszczyk-Kolczyńska, E. Zielińska, Program wspomagania rozwoju, wychowanie edukacji starszych przedszkolaków (czterolatków i pięciolatków), Nowa Era, Warszawa 2007
- Gruszczyk-Kolczyńska, E. Zielińska, Wspomaganie dzieci w rozwoju zdolności do skupiania uwagi i zapamiętywania, WSiP, Warszawa 2005
- Praca zbiorowa pod redakcją E. Gruszczyk-Kolczyńskiej, Wspomaganie rozwoju umysłowego oraz edukacja me tematyczna dzieci w ostatnim roku wychowania przedszkolnego i w pierwszym roku szkolnej edukacji, Edukacja Polska, Warszawa 200
- Gruszczyk-Kolczyńska, E. Zielińska, Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze dla dzieci, które rozpoczną naukę w szkole, Edukacja Polska, Warszawa 2009
Dwanaście wymienionych kręgów tematycznych trzeba zrealizować w podanej kolejności. Uwzględnia ona bowiem nie tylko stopniowanie trudności, ale także prawidłowości rozwoju dziecka.
Zapraszamy do zapoznania się z szczegółowym opisem każdego z 12 kręgów tematycznych, które będą pojawiały się na naszej stronie cyklicznie -w zakładkach po lewej stronie .
M.Aleksandrowicz
